11 listopada 2018 roku obchodzimy setną rocznicę odzyskania niepodległości. Jest to data w dużej mierze symboliczna, gdyż proces odzyskiwania państwa polskiego był długi i żmudny. Polacy przez cały okres zaborów walczyli o odzyskanie wolności, działali w organizacjach konspiracyjnych, wzniecali powstania, ale także pracowali nad utrzymaniem polskiej tożsamości narodowej. Wydarzenia nabrały rozpędu wraz z wybuchem I wojny światowej. Natomiast pod koniec tego konfliktu Polacy zaczęli stopniowo przejmować władzę na okupowanych ziemiach.
Poniżej przedstawiamy kalendarium tamtych wydarzeń:
1795 – III rozbiór Polski, ostatni z rozbiorów w wyniku którego Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć.
1797 – napisany został przez Józefa Wybickiego we Włoszech „Mazurek Dąbrowskiego”
6 listopada 1806 – wybuchło powstanie wielkopolskie, zbrojne wystąpienie ludności polskiej przeciw wojskom pruskim, uważane za jedno z nielicznych zwycięskich polskich powstań.
7-9 lipca 1807 – pokój w Tylży, powstaje z ziem drugiego, trzeciego i części ziem pierwszego rozbioru Polski utworzono Księstwo Warszawskie, które istniało do 1812 roku.
19 kwietnia 1809 – bitwa pod Raszynem pomiędzy korpusem armii austriackiej a wojskami polskimi i saskimi dowodzonymi przez Józefa Poniatowskiego. Bitwa była taktycznie nierozstrzygnięta. Jednak zapoczątkowała ona kampanię, w wyniku której wojska polskie zajęły część Galicji.
22 lutego lub 1 marca 1810 – urodził się Fryderyk Chopin, uważany za jednego z najwybitniejszych kompozytorów romantycznych, a także za jednego z najważniejszych polskich kompozytorów w historii.
24 czerwca 1812 – początek Inwazji na Rosję, zwanej drugą wojną polską. Polacy stanowili najliczniejszy oprócz Francuzów część wojsk Napoleona (100 tys. na 600 tys.). Zakończona pokonaniem Napoleona i zajęciem przez wojska rosyjskie Księstwa Warszawskiego
9 czerwca 1815 – zakończył się Kongres Wiedeński – konferencja międzynarodowa po rewolucji francuskiej i wojnach napoleońskich. W jej wyniku powstało Królestwo Polskie będące pod kontrolą Rosji oraz Wolne Miasto Kraków.
29-30 listopada 1830 – „noc listopadowa” – początek powstania listopadowego, powstania przeciwko Imperium Rosyjskiego które przerodziło się później w wojnę polsko-rosyjską. Zakończyło się 21 października 1831 roku zajęciem twierdzy w Zamościu. Zasięgiem swoim objęło Królestwo Polskie i część ziem zabranych (Litwę, Żmudź i Wołyń).
1833 – powstał założony przez ks. Adama Jerzego Czartoryskiego Hotel Lambert, obóz konserwatywno-liberalny działający na emigracji po powstaniu listopadowym. Było to jedno z głównych ugrupowań politycznych Wielkiej Emigracji.
1834 – w Paryżu pierwsze wydanie poematu epickiego Adama Mickiewicza pt. „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie”. Adam Mickiewicz uznawany jest za jednego z najważniejszych poetów w historii Polski. Do jego najważniejszych dzieł należą: „Dziady”, „Oda do młodości”, „Sonety krymskie” „Reduta Ordona”.
1838 – powołana została „Spółka Akcyjna Bazar”, której jednym z inicjatorów był m.in. Karol Marcinkowski. Za jej sprawą wybudowano w Poznaniu hotel Bazar który skupiał liczne polskie organizacje społeczne, gazety, towarzystwa kulturowe. Ta inicjatywa jest jednym z symboli pracy organicznej i pracy u podstaw w zaborze pruskim.
20 lutego 1846 – wybuchło powstanie krakowskie, próba wzniecenia ogólnonarodowego powstania podjęta w Krakowie. Po rozgromieniu powstańców przestało istnieć Wolne Miasto Kraków a jego teren włączono do Austrii.
1848 – miała miejsce Wiosna Ludów – seria zrywów rewolucyjnych w Europie, odbiła się echem również na ziemiach polskich. W Wielkopolsce zostało wzniecone powstanie, jako część ogólnopolskiego planu powstania narodowego. Walki w różnych częściach regionu trwały 2 miesiące. Oprócz tego doszło do zamieszek na Śląsku, Pomorzu, Warmii, Mazurach i w Małopolsce.
22 stycznia 1863 – wybuchło powstanie styczniowe – największe polskie powstanie narodowe. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Zasięgiem objęło całe Królestwo Polskie, znaczną część Litwy oraz Wołyń. Trwało do jesieni 1864 roku.
28 września 1865 – premiera „Strasznego Dworu” Stanisława Moniuszki – polskiego kompozytora, dyrygenta, pedagoga, oraz organisty. Poza „Strasznym Dworem” znanym dziełem Moniuszki jest „Halka”.
1867 – przekształcanie Austrii w monarchie dualistyczną o nazwie Austro-Węgry. W wyniku tej zmiany Polacy zamieszkujący Galicję otrzymali znaczną autonomię (m.in. wprowadzenie języka polskiego w 1869 roku jako urzędowego) która umożliwiała rozwój polskości na tych terenach.
1878 – Jan Matejko namalował obraz pt. „Bitwa pod Grunwaldem”. Było to jedno z jego największych dzieł, obok „Stańczyka” i „Konstytucji 3 maja”. Matejko obok Józefa Brandta jest uznawany za jednego z najwybitniejszych reprezentantów nurtu historyzmu w malarstwie polskim.
1884 – Wydanie „Ogniem i mieczem” pierwszej części Trylogii (pozostałe części to „Potop” i „Pan Wołodyjowski”) Sienkiewicza. Był to najbardziej popularny polski cykl powieściowy w historii. Poza Trylogią Sienkiewicz napisał nagrodzone Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury „Quo Vadis” oraz „Krzyżaków” i „W pustyni i w puszczy”.
1887–1889 – na łamach „Kuriera Codziennego” ukazała się „Lalka” Bolesława Prusa powieść społeczno-obyczajowa będąca najdojrzalszym przejawem dziewiętnastowiecznego realizmu w literaturze polskiej.
1894 – ukończono „Panoramę Racławicką” autorstwa Jana Styki i Wojciecha Kossaka. Obraz olejny przedstawia zwycięstwo wojsk polskich pod Racławicami w trakcie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku.
1900 – Władysława Bełza napisał wiersz „Katechizm polskiego dziecka” którego do dzisiaj uczą się polskie dzieci.
kwiecień 1901 – we Wrześni wybuchły strajki szkolne dzieci w obronie języka polskiego. Skierowane przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim były jednym z najbardziej znanych przejawów walki Polaków z germanizacją w zaborze pruskim.
1903 – Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie otrzymali wspólnie z Becquerelem Nagrodę Nobla z fizyki za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości. Maria Skłodowska otrzymała także drugą nagrodę Nobla (z chemii) tym razem samodzielną za odkrycie polonu i radu. Tym samym została pierwszym człowiekiem wyróżnionym tą nagrodą dwukrotnie i pierwszą kobietą laureatką Nobla w dziedzinie chemii.
1903 – powstały „Myśli nowoczesnego Polaka” autorstwa Romana Dmowskiego. Jest to najważniejsze z dzieł politycznych Dmowskiego, zawiera podstawową wykładnię zasad, jakimi miał się kierować polski ruch narodowy, jedna z głównych sił politycznych w odradzającej się Polsce.
1905 – wybuchła rewolucja rosyjska skierowana przeciwko absolutyzmowi carskiemu. Miała ona miejsce również na obszarze Królestwa Polskiego a także Śląska i Krakowa. Spontaniczne strajki i walki trwały w polskich ośrodkach przemysłowych oraz na wsi od 1905 do 1907.
1910 – powstanie Związku Strzeleckiego, jednej z kilku paramilitarnych organizacja społeczno-wychowawczych utworzonych po 1910 roku i działających do 1914 r. Były one później podstawą budowania struktur wojskowych Legionów Polskich.
28 lipca 1914 – początek I wojny światowej tzw. „Wielkiej Wojny, w jej wyniku niepodległość odzyskało szereg narodów w Europie, w tym Polska.
6 sierpnia 1914 – wyruszyła Pierwsza Kompania Kadrowa (pododdział piechoty utworzony 3 sierpnia 1914 w Krakowie przez Józefa Piłsudskiego) z Krakowa do Miechowa, w kierunku Warszawy w celu wywołania powstania. Wobec niepowodzenia powróciła do Krakowa i przekształciła się w Legiony Polskie.
lipiec 1917 – wybuchł „kryzys przysięgowy”, związany z odmową złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec przez żołnierzy Legionów Polskich (głównie I i III Brygady), efektem było internowanie żołnierzy w obozach oraz osadzenie w twierdzy w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego.
15 sierpnia 1917 w Lozannie został założony przez Romana Dmowskiego Komitet Narodowy Polski, polska organizacja polityczna, która została szybko uznana przez mocarstwa zachodnie za polski rząd. Działania Komitetu wydatnie przyczyniły się do uznania Polski na arenie międzynarodowej.
19 października 1918 roku w Cieszynie powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego pod przewodnictwem księdza Józefa Londzina.
28 października 1918 r. w Krakowie polscy posłowie do parlamentu austriackiego powołali Polską Komisję Likwidacyjną, która dwa dni później przejęła władzę w Galicji. Na jej czele stanął Wincenty Witos, przywódca PSL „Piast”.
1 listopada 1918 – wybuchły walki z Ukraińcami o Lwów i Galicję Wschodnią.
6/7 listopada 1918 – w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego utworzony przez działaczy lewicy niepodległościowej.
10 listopada 1918 – specjalnym pociągiem z Berlina, wrócił do Warszawy Józef Piłsudski. Spotkał się z niemiecką Centralną Radą Żołnierską. W wyniku zawartych porozumień, w nocy rozbrojono 30-tysięczny niemiecki garnizon stacjonujący w Warszawie, a w ciągu siedmiu następnych dni ewakuowano z Królestwa ok. 55 tys. niemieckich żołnierzy, którzy musieli zostawić część broni i sprzętu wojskowego. Akcja rozbrajania Niemców przebiegała na ogół bez walki. Do starć doszło jednak przy Ratuszu i Cytadeli.
11 listopada 1918 – Rada Regencyjna powierzyła komendantowi władzę wojskową i naczelne dowództwo nad Polską Siłą Zbrojną, a 14 listopada – także władzę cywilną. Sama rozwiązała się i ustanowiła urząd Naczelnika Państwa. 11 listopada do dymisji podał się Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej oddając się do dyspozycji Piłsudskiego.
11 listopada nie był końcem walk o niepodległość. Czekały nas walki o każdą z granic (powstanie wielkopolskie, powstania śląskie, walki z Ukraińską Republiką Ludową i Zachodniukraińską Republiką Ludową, walki o Śląsk Cieszyński, powstanie sejneńskie) jak i o istnienie niepodległej Polski (wojna polsko-bolszewicka). II Rzeczpospolita przyniosła 20 lat ciężkich starań, żeby zjednoczyć odseparowane przez lata części kraju. Po napaści na Polskę i heroicznej obronie we wrześniu 1939 roku Polacy znów musieli walczyć o niepodległość w dramatycznych bojach. Przyszły czasy konspiracji, Polskiego Państwa Podziemnego, akcji „Burza” i jej kulminacyjnego momentu – powstania warszawskiego. Po wojnie nastały mroczne czasy komunizmu i powstania antykomunistycznego, w którym wzięli udział Ci, którzy nie godzili się na zniewolenie – Żołnierze Wyklęci. Po strasznych latach PRL-u, licznych strajkach i wielu ofiarach dzięki staraniom milionów Polaków udało się doprowadzić do obalenia komunizmu w 1989 roku. Jednak z jego pozostałościami mierzymy się nadal.
Dzisiaj dzięki ofiarnej służbie tak wielu pokoleń możemy świętować 100 lecie odzyskania niepodległego państwa polskiego, a także cieszyć się ciężko wywalczoną wolnością.
Niech żyje Polska!
