11 września – Zamach z 11 września 2001 roku na WTC w Nowym Jorku
11 września 2001 roku miał miejsce zamach terrorystyczny, który radykalnie odmienił rzeczywistość społeczno-polityczną XXI wieku. Terroryści z ugrupowania Al-Ka’ida uprowadzili cztery samoloty pasażerskie, następnie dwa z nich wykorzystali do uderzenia w wieże World Trade Centre w Nowym Jorku, jeden zaś uderzył w budynek Pentagonu w Waszyngtonie, a ostatni dzięki bohaterskiej postawie pasażerów rozbił się na polach Pensylwanii. W wyniku zamachów obie, ikoniczne na całym świecie wieże WTC zostały zniszczone, zginęło 2996 osób (w tym sześcioro Polaków). Po tych wydarzeniach USA rozpoczęły wojnę z terroryzmem, dokonując interwencji w Iraku i Afganistanie. Przywódca odpowiedzialny za zamachy terrorystyczne – Osama bin Laden, został zabity przez amerykańskich komandosów w swojej rezydencji nieopodal Islamabadu w Pakistanie. Siły USA i koalicji wycofały się z Afganistanu 31 sierpnia 2021 r.
12 września – W 1917 r. powstała Rada Regencyjna
12 września 1917 r. została utworzona Rada Regencyjna Królestwa Polskiego na podstawie patentów wydanych przez gubernatorów niemieckiego i austriackiego zaboru. Jej powstanie stanowiło pokłosie Aktu 5 Listopada 1916 r., kiedy to Cesarze Niemiec i Austrii zapowiedzieli stworzenie niepodległego państwa polskiego. Celem ich deklaracji była chęć przeciągnięcia Polaków na stronę Państw Centralnych w czasie I Wojny Światowej. Skład Rady tworzyli: hrabia Józef Ostrowski, arcybiskup Aleksander Kakowski i książę Zdzisław Lubomirski. Rada miała pełnić najwyższą władzę na ziemiach okupowanych przez Niemcy i Austro-Węgry aż do momentu wyłonienia przyszłego króla lub regenta. W praktyce jej możliwości były znacząco ograniczone. Działalność Rady Regencyjnej przyczyniła się jednak do odzyskania przez Polskę niepodległości. 7 października 1918 r. proklamowała niepodległość kraju, a 11 listopada przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu.
13 września – W 1934 r. Polska wypowiada mały traktat wersalski
Mały traktat wersalski został podpisany przez Polskę 28 czerwca 1919 r. łącznie z traktatem wersalskim jako niezbędny warunek jego zawarcia. Traktat ten gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych i religijnych zamieszkujących Polskę. Każdy członek Rady Ligi Narodów mógł interweniować, zwracać uwagę na przekroczenie lub niedotrzymanie zobowiązań wobec mniejszości narodowych, które w razie odczucia dyskryminacji mogły występować bezpośrednio do Ligi Narodów pomijając krajową drogę sądową. Ewentualne spory miał rozstrzygać Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej. W aneksie II traktatu Polska zobowiązała się ponadto przejąć odpowiedzialność za część długu publicznego i innych zobowiązań finansowych Niemiec. Analogiczne traktaty podpisały inne państwa Europy Środkowej. Była to jednostronna ingerencja w suwerenność sygnatariuszy traktatu, bowiem Niemcy nie musiały go podpisywać ani gwarantować równorzędnych praw mniejszościom narodowym u siebie. Gdy w 1933 r. Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów, a rok później do Ligi miał przystąpić ZSRS, Polska wypowiedziała traktat. Zachowała jednak gwarancje praw mniejszości w nim określone.
14 września – 14 września 1944 r. tzw. „1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki” zdobywa warszawską Pragę
W 45 dniu Powstania Warszawskiego, po kilkudniowych walkach, na warszawską Pragę wkraczają wojska sowieckie i podległa sowietom tzw. „1. Armia Wojska Polskiego”. Powstańcy odebrali to jako zwiastun opóźnionej pomocy i nadzieję na uratowanie powstania. Ppłk Jan Mazurkiewicz „Radosław” postanawia skoncentrować swoje oddziały bliżej Wisły, aby w ten sposób zabezpieczyć przyszłe przyczółki dla armii sowieckiej, która mogłaby przeprawić się przez rzekę z pomocą dla powstańców. Pozycje nad rzeką obsadzają resztki oddziałów „Zośka”, „Parasol”, „Czata”, „Kryska”. Spotykają się z zaciekłym oporem Niemców. Niestety, strona sowiecka nie była zainteresowana pomocą powstańcom, spodziewane wsparcie nigdy nie nadeszło. Przez Wisłę przeprawiło się jedynie kilka pododdziałów sił tzw. „1. Armii Wojska Polskiego” – ok. 4000 żołnierzy. Cała operacja z góry skazana była na porażkę, Sowieci nie udzielili żadnego wsparcia lotniczego, czy artyleryjskiego. Zginęło 2297 polskich żołnierzy Berlinga , którzy próbowali bohatersko przedostać się do powstańców.
W 1953 r. rozpoczyna się proces o szpiegostwo przeciwko biskupowi kieleckiemu Czesławowi Kaczmarkowi.
W 1953 r. sąd wojskowy w Warszawie rozpoczął pokazowy proces przeciwko biskupowi kieleckiemu Czesławowi Kaczmarkowi. Został on skazany na 12 lat za szpiegostwo na rzecz Stanów Zjednoczonych i Watykanu, działalność na niekorzyść Związku Sowieckiego i dywersję. Cały proces był fikcją, przydzielony z urzędu obrońca działał na rzecz prokuratury, a nie oskarżonego. W toku śledztwa biskup poddawany był torturom. Przebywając w więzieniu, w okropnych warunkach, podupadł na zdrowiu. Został zwolniony z więzienia w 1956 r. na mocy amnestii. Do końca życia był prześladowany i szykanowany przez komunistów. Zmarł schorowany w 1963 r. Kazanie na jego mszy pogrzebowej wygłosił Sługa Boży Bp Ignacy Świrski, który był jego przyjacielem.
15 września – Hans Frank został mianowany na szefa Generalnego Gubernatorstwa
W dniu 15 września 1939 r. Hans Frank zostaje mianowany szefem wyższego zarządu cywilnego okupowanych ziem polskich przy naczelnym dowództwie Wehrmachtu Ober-Ost. Następnie obejmuje funkcję generalnego gubernatora na okupowanych ziemiach polskich. Swoją rezydencją uczynił Wawel w Krakowie, tam też utworzono stolicę Generalnego Gubernatorstwa. Na stanowisku generalnego gubernatora odpowiedzialny był za prowadzenie eksterminacyjnej polityki względem Polaków i Żydów, dewastację kraju oraz niszczenie i grabież dóbr materialnych i kulturalnych. Za swoje zbrodnie został skazany na karę śmierci przez Trybunał w Norymberdze. Wyrok wykonano 16 października 1946 r.
16 września – Do estońskiego portu w Tallinie wpłynął okręt podwodny „Orzeł”
16 września 1939 r. do portu w Tallinie w Estonii wpłynął okręt podwodny „Orzeł”. Został tam internowany i rozbrojony. Po kilku dniach załoga podjęła udaną próbę ucieczki. Okręt bez map i z pozbawiony instrumentów nawigacyjnych przepłynął przez Morze Bałtyckie i Cieśniny Duńskie unikając niemieckich okrętów wojennych. Był to niezwykle brawurowy wyczyn. 14 października okręt dotarł do wybrzeży Wysp Brytyjskich. Następnie brał czynny udział w walkach z niemieckim Kriegsmarine na Morzu Północnym. Zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach na patrolu na przełomie maja i czerwca 1940 roku na tym akwenie.
„Polskie Termopile” pod Dytiantynem
16 września 1920 r. została stoczona Bitwa pod Dytiantynem w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Poddziały 13 pułku piechoty „Dzieci Krakowa” i dwie baterie 8 Brygady Artylerii powstrzymywały cały dzień natarcie bolszewików mających czterokrotną przewagę liczebną. Starcia toczyły się na wzgórzu 385 pod wsią Dytiatyn. Polacy bronili się bohatersko do ostatniego żołnierza, dzięki czemu oddziały polsko-ukraińskie w okolicach Halicza zyskały czas na przegrupowanie. Gdyby nie poświęcenie żołnierzy w Bitwie pod Dytiantynem, wycofujące się polskie oddziały najpewniej zostałyby unicestwione. Bitwa ta przeszła do historii polskiego oręża jako „Polskie Termopile”.
17 września – Agresja ZSRR na Polskę
17 września 1939 r. ZSRR atakuje Polskę, jednocześnie nie wchodząc w oficjalny stan wojny. Realizuje tym samym wcześniejsze porozumienia zawarte z Niemcami w aneksie Paktu Ribbentropp-Mołotow z 23 sierpnia o wspólnym wystąpieniu przeciwko Polsce i podziale jej terytorium. Sowieci dokonując inwazji pogwałcili szereg traktatów międzynarodowych oraz tych zawiązanych z rządem polskim. Nie mogąc prowadzić wojny na dwa fronty, w obliczu przytłaczającej przewagi liczebnej wroga, Polska uległa agresji Niemiec i ZSRR. Oba państwa dokonały tzw. IV rozbioru i znów po 20 latach wolności, Polska zniknęła z mapy Europy, a wobec Polaków zastosowano politykę terroru, deportacji i eksterminacji.
18 września – Witkacy popełnia samobójstwo na wieść o inwazji ZSRS
Stanisław Ignacy Witkiewicz – wybitny polski pisarz, malarz, dramaturg i filozof. Jeden z największych indywidualistów i osobistości 20-lecia międzywojennego. Artysta widział na własne oczy okropności rewolucji bolszewickiej, będąc w 1918 r. w Petersburgu. Jako człowiek przywiązany do wolności, nieskrępowany w swojej twórczości, z niezwykle barwnym życiorysem, zdecydował się ponieść śmierć niż żyć zniewolony pod totalitarnymi systemami.
Wilno broni się przed sowiecką agresją
Obrona Wilna była bitwą stoczoną przez wojska polskie przeciwko sowieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 roku. Większość sił polskich została skoncentrowana na zachodzie, związana była walką z Niemcami. Inwazja przytłaczających liczebnie wojsk sowieckich, była praktycznie nie do odparcia. Rząd Polski nie wypowiedział wojny ZSRR, wydał również polecenia o nie atakowaniu wroga. W dniach 18-19 września Armia Czerwona podeszła pod Wilno, jednak oddziały polskie (w tym harcerze i cywile) stawiły opór. Bitwa jednak skazana była na porażkę w obliczu przytłaczającej przewagi wroga. Miasto zostało zdobyte, a na mocy porozumień z rządem litewskim, 26 października przekazane Litwie. Niedługo jednak, bo 15 czerwca 1940 r., Sowieci ponownie je zajęli wraz z całą Litwą. Jednak dzięki temu Polaków w Wilnie ominęła pierwsza deportacja, którą sowieci przeprowadzili na zajętych ziemiach polskich w kwietniu 1940 roku.
19 września – Witold Pilecki dobrowolnie daje się aresztować Niemcom w łapance, by trafić do Auschwitz
19 września 1940 r. Witold Pilecki został schwytany w łapance na warszawskim Żoliborzu. Dobrowolnie dał się aresztować przez Niemców, gdyż miał zinfiltrować obóz w Auschwitz i rozpocząć tam akcję wywiadowczą. Podczas trzyletniego pobytu w nieludzkich warunkach, udało mu się zorganizować ruch oporu i zgromadzić informacje o niemieckiej machinie śmierci. Witold Pilecki uciekł z Auschwitz w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r. i przekazał bezcenne meldunki dowództwu AK. Informację o tym, czego był świadkiem, można przeczytać w opublikowanym Raporcie Witolda. 25 maja 1948 r. Witold Pilecki został zamordowany w więzieniu na Rakowieckiej przez komunistycznych zbrodniarzy.
Wybory 1993 r. Postkomuniści zdobywają władzę w Polsce
Sojusz Lewicy Demokratycznej wygrywa przedterminowe wybory parlamentarne 1993 r. Zawiązuje następnie koalicję z Polskim Stronnictwem Ludowym, premierem zostaje Waldemar Pawlak. SLD – ugrupowanie składające się z działaczy postkomunistycznych, wygrało wybory na fali społecznego niezadowolenia związanego z transformacją ustrojową oraz poprzez fakt głębokich podziałów w obozie „Solidarnościowym”. Skłócona i rozbita na małe ugrupowania strona patriotyczna, w nowej ordynacji wyborczej, znalazła się w znacznie gorszej pozycji niż skonsolidowane SLD. Wiele partii nie dostało się do Sejmu, gdyż nie przekroczyło wprowadzonego 5 procentowego progu wyborczego. Wygrana obozu postkomunistycznego była szokiem dla polskiej sceny politycznej, nikt nie spodziewał się że zaledwie kilka lat po upadku PRL, do władzy dojdą politycy bezpośrednio związani z poprzednim systemem i zaangażowani w kolaborację z okupantem sowieckim.
20 września – Rozpoczęła się Bitwa nad Niemnem
Oprócz najbardziej znanej bitwy 1920 r., Bitwy Warszawskiej (Cud nad Wisłą), miała miejsce jeszcze jedna, nie mniej doniosła w swoich skutkach Bitwa nad Niemnem. Było to ostatnie wielkie zwycięstwo oręża polskiego, które przesądziło o losach wojny polsko-bolszewickiej i niepodległości młodej Rzeczypospolitej. Gdy Bitwa Warszawska zaczęła wygasać, jasnym się stało, że Polacy są skrajnie wyczerpani brawurową ofensywą, natomiast Sowieci mieli jeszcze rezerwy z głębi kraju do rzucenia na front. Dowódca bolszewików, Michaił Tuchaczewski, zdołał odbudować linię frontu wzdłuż rzeki Niemen. Udało mu się zgromadzić 114 tysięcy żołnierzy niemal tyle samo co przed Bitwą Warszawską. Polacy, po raz kolejny, przeprowadzili niezwykle ryzykowną ofensywę, przypominającą w założeniach poprzednią operację, która miała zniszczyć siły bolszewików. Zaskakujące uderzenie w sam środek wojsk Tuchaczewskiego i manewr okrążający jego armie, zmusiły go do podjęcia decyzji o odwrocie z Polski. Zwycięska bitwa ostatecznie zażegnała niebezpieczeństwo bolszewickie i zakończyła wojnę.
Utworzone zostały Narodowe Siły Zbrojne
20 września 1942 r. powstały Narodowe Siły Zbrojne, organizacja obozu narodowego, której celem była walka z okupantem niemieckim oraz sowieckim. Tego dnia komendant główny NZS, płk Ignacy Oziewicz wydał rozkaz nr 1/42, w którym zawiadamiał o objęciu tej funkcji. W szczytowym okresie organizacja liczyła aż 75 tys. członków. Aktywnie zwalczała partyzantkę komunistyczną, mając świadomość, że w nieodległej przyszłości to komuniści będą największym zagrożeniem dla Polski. NSZ działała aż do roku 1947, kiedy to UB rozbiło dowództwo organizacji i aresztowało p.o. Komendanta Głównego NZS ppor. Stanisława Kasznicę.
