„Zwycięstwo osiągniemy za wszelka cenę i nie ma takiego mocarza na świecie, który by mógł nas okuć ponownie w kajdany germańskie” – pisał 3 maja w odezwie do rodaków Wojciech Korfanty.
100 lat temu, w nocy z 2 na 3 maja 1921 r., wybuchło III Powstanie Śląskie, które było wystąpieniem zbrojnym ludności polskiej chcącej przyłączyć Góry Śląsk do Rzeczypospolitej Polskiej.
Przypomnijmy, że wybuch powstania był związany z przeprowadzonym na Śląsku plebiscytem, który był wynikiem postanowień traktatu wersalskiego. Plebiscyt dotyczył przyłączenia Górnego Śląska do Polski. Głosowanie odbyło się 20 marca 1921 roku, uprawnionych do głosowania było ponad 1,2 mln osób, z czego ponad 19 procent stanowili imigranci, którzy w większości przybyli z Niemiec. Frekwencja wyniosła 97,5 proc. Końcowy wynik plebiscytu był niekorzystny dla strony polskiej. Za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski opowiedziało się 40,3 procent głosujących, natomiast za pozostaniem w granicach niemieckich opowiedziało się 59,4 procent.
W wyniku głosowania Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Górnego Śląska Niemcom, Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. Decyzja ta wywołała pojedyncze strajki mieszkańców regionu, którzy znajdowali się w trudnej sytuacji materialnej. 2 maja 1921 r. wystąpienia ludności przekształciły się w strajk generalny, który zasięgiem objął ponad 97 procent zakładów pracy.
W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. rozpoczęło się III powstanie śląskie, ogłoszono strajk generalny i przeprowadzono skuteczną akcją dywersyjną odcinającą połączenia kolejowe między Niemcami a Górnym Śląskiem. W ciągu tygodnia powstańcom udało się opanować cały teren plebiscytowy. Największą bitwą pierwszej fazy powstania były walki o Kędzierzyn oraz o pobliski port na Odrze, tzw. Przystań Kozielską. Najważniejszą potyczką w czasie powstania śląskiego była bitwa o Górę św. Anny. Ofensywa niemiecka ruszyła na wzgórze w nocy z 20 na 21 maja 1921 roku, po zaciętych walkach Niemcy zajęli teren, mimo kontrofensywy powstańcom nie udało się ponownie zdobyć Góry św. Anny.
W maju i czerwcu toczyły się zajęcie walki o Kędzierzyn i Koźle, które ucichły po zawieszeniu broni 12 czerwca 1921 roku. Powstańcom udało się utrzymać ten strategiczny rejon.
Walki na Śląsku trwały dwa miesiące, zgodnie z przekazami historycznymi ,wzięło w nich udział około 60 tys. Polaków, 1218 spośród nich poległo, 794 odniosło rany.
Polskimi powstańcami dowodził Maciej Mielżyński, który stanął na czele Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych.
Przywódcą powstania, który wziął odpowiedzialność za jego wybuch, był Wojciech Korfanty – śląski polityk, przywódca Chrześcijańskiej Demokracji. Do dziś Korfanty uznawany jest za jednego z najważniejszych bohaterów Śląska i osób najbardziej zasłużonych dla regionu.
W wyniku polskiego wystąpienia zbrojonego Rada Ambasadorów zdecydowała o nowym podzielę Śląska – korzystniejszym dla Polski. Z obszaru plebiscytowego, czyli ponad 11 tys. km kw., zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności.
W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo – na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.
Warto przypomnieć, że III powstanie śląskie było ostatnim zrywem polskiej ludności na Śląsku.
I powstanie na Śląsku
I powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i jest postrzegane jako spontaniczny zryw polskiej ludności, która chciała aby Górny Śląsk był przyłączony do terytorium Rzeczypospolitej. Zryw Polaków objął tereny powiatu rybnickiego i pszczyńskiego oraz część okręgu przemysłowego. Na czele powstania stanął śląski działacz polityczny – Alfons Zgrzebniok.
Za bezpośrednią przyczynę wybuch I powstania śląskiego uznaje się masakrę górników w kopalni „Mysłowice”. Górnicy domagali się zaległych wypłat. W dniu 15 sierpnia 1919 r. na teren kopani wtargnął tłum, bestialska reakcja wojsk niemieckich, które otworzyło ogień, doprowadziła do śmierci siedmiu górników, dwóch kobiet i trzynastoletniego chłopca. Dzień po masakrze mieszkańcy śląskich miast zaczęli atakować posterunki Grenschutzu – niemieckiej straży granicznej. Opanowali m.in. Tychy, Radzionków, Piekary i część Katowic, w tym dworzec kolejowy w Katowicach-Ligocie.
Wobec przewagi wroga 24 sierpnia 1919 r. zostały wstrzymane walki, natomiast 26 sierpnia 1919r. powstanie dobiegło końca.
Polscy mieszkańcy Śląska nie byli przygotowani do przeprowadzenia tak dużej akcji zbrojnej przeciwko potędze wojsk niemiecki. Choć I powstanie na śląsku nie zakończyło się sukcesem, ale zwróciło ono uwagę społeczności międzynarodowej na sprawę Śląska. Dzięki temu zainteresowaniu Niemcy zostali niejako zmuszeni do ogłoszenia amnestii wobec uczestników powstania.
II powstanie na śląsku
Polska ludność zamieszkająca Śląsk odczuwała silny związek z Rzecząpospolitą i pragnęła, aby Górny Śląsk należał do Polski. Dlatego też w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku wybuchło kolejne – II powstanie śląskie. Wybuch II powstania śląskiego był podyktowany, jako odpowiedź polskich organizacji wojskowych i plebiscytowych na antypolskie działania niemieckie przed mającym tam się wkrótce odbyć plebiscytem (plebiscyt został przeprowadzony 20.03.1921r)
Powstanie ogłosiły Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (na czele którego stał Alfred Zgrzebniok) oraz Polski Komisariat Plebiscytowy (Polskim Komisarzem Plebiscytowym był Wojciech Korfanty).
Rozkaz do walki wydano 19 sierpnia 1920 r. – powstanie zaczęło się w nocy z 19 na 20 sierpnia i objęło praktycznie cały okręg przemysłowy. Bezpośrednim celem powstańców było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego, a także likwidacja niemieckich organizacji paramilitarnych i bojówek.
W wyniku akcji powstańczej została zniszczona na całym terenie sieć łączności, a powstańcy opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Akcja zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców.
Rezultatem powstania było rozwiązanie niemieckiej policji i powołania Policji Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Powstańcy uzyskali również zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tu po 1 sierpnia 1919 r.
Trzy powstania, które wybuchły na Śląsku są dowodem na to jak silna była więź polskich mieszkańców Śląska z Polską. Dziś upamiętniamy bohaterów tamtych walk, polskich patriotów, którzy wobec ogromnej przewagi wojsk niemieckich podjęli się nierównej walki. Walczyli gdyż umiłowali Rzeczypospolitą, która była dla nich najwyższą wartością i nie wahali się, aby za Polskę oddać życie.
Cześć i chwała Bohaterom!
